T.C. Mİllî Eğİtİm BakanlIğI
İSTANBUL / SİLİVRİ - Abdullah Bilgingüllüoğlu Özel Eğitim Meslek Okulu
Hiperaktivite genel olarak alışılmadık veya anormal derecede aktif olma durumudur ve beyin ile davranışları etkiler. DEHB çoğunlukla aileler tarafından erken yaşlarda fark edilebilir. Hatta çocuk okula başladığı zaman oldukça belirgin bir şekilde kendini gösterir.
Okula başlama yaşı olan 6 yaş ile bunu takip eden yıllarda DEHB teşhis için önemli bir süreçtir. Bu yaşlardan teşhis edilen bozukluğun yetişkinlikle beraber yavaş yavaş ortadan kalkması beklenir. Ancak bu durum her zaman böyle olmayabilir ve DEHB yetişkinlerde de sorun teşkil edebilir.
DEHB teşhisi konulan insanlarda uyku ve anksiyete bozukluğu görülme olasılığı da vardır. Ancak bu bütün vakalarda görülmez. Ülkemizde yapılan araştırmalar her 20 çocuktan birinde DEHB görüldüğünü kanıtlamıştır. DEHB sorunu yaşayan insanlar, dürtüsel davranışlarını kontrol etmekte zorlanırlar. Davranışlarının sonucunun ne olduğunu düşünmeden hareket ederler. Bu durum çocuklarda düşük benlik algısı, sosyal ilişkilerinde sorunlar ve okulda başarısızlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olur.
DEHB henüz bebek anne karnındayken ortaya çıkar. Sinir sistemi ve beyin gelişimi üzerinde etkisi vardır. Tüm bunların yanında ruhsal sorunların da ortaya çıkmasına neden olan DEHB nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB genel olarak erken çocuklukta ortaya çıkar. Bunun ortaya çıkmasının başlıca nedeni dikkat zayıflığı ve gereğinden fazla hareketliliktir. Tabii ki bu durum 5 yaş altındaki bütün hareketli ve dikkatsiz çocuklar DEHB sorunu yaşıyor anlamına gelmez.
Bu aşırı hareketlilik ve dikkatsizliğin sorun olup olmadığının anlaşılabilmesi için çocuğun yaşıtlarıyla kıyaslanması gerekir. Eğer yaşıtlarına göre bir aşırılık söz konusu ise ve bu durum çocuğun okul ve sosyal hayatını etkiliyorsa DEHB'den söz edilebilir.
Bu çocukların öğretmenleri ve ebeveynleri tarafından kontrol edilmesi zordur. Hiperaktivite bozukluğu olan insanlarda saldırganlık; alkol ve madde bağımlılığı görülme olasılığı normal bireylere göre daha yüksektir. DEHB çoğu zaman altta yatan zihinsel veya fiziksel bir sağlık durumunun belirtisi olarak ortaya çıkar. Hastalığın altında yatan birçok neden olmasına rağmen genetik aktarımın bu hastalıktaki etkisi %75 civarındadır. Yani ailesinde DEHB görülen çocukların çok büyük bir kısmında bunun görülme olasılığı vardır.
DEHB'nin birden fazla belirtisi olsa da her bireyde aynı belirtileri göstermez. Bireyin yaşına, bulunduğu ortama ve hastanın isteklerine göre belirtiler çeşitlilik gösterebilir
· Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdar ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
· Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar.
· Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır.
· Çoğu zaman sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır.
· Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır.
· Çoğu zaman çok konuşur.
· Çoğu zaman soru tamamlanmadan hemen cevabı verir.
· Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır.
· Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer.
· Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar.
· Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.
· Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür.
· Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevleri, ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini tamamlayamaz.
· Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker.
· Çoğu zaman sürekli zihinsel çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.
· Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olanları kaybeder.
· Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır.
· Günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır.
Dikkat eksikliği bozukluğunun nedenleri araştırılırken, beyin anatomisi ve fonksiyonlarında bozukluklar saptanmıştır. Özellikle dikkati toplamayı sağlayan beyin bölgelerinde, diğer bireylere göre düşük fonksiyon ya da küçülme izlenmiştir. Bunun haricinde genetik geçiş de bu hastalığın nedenleri arasında yer almaktadır. Anne babasından birinde DEHB olan çocukların DEHB geliştirme oranı diğer popülasyona göre daha yüksektir. Aynı zamanda rahatsızlığın, kardeşte de ortaya çıkma ihtimali topluma kıyasla daha yüksektir. Prematüre doğum ve ciddi kafa travmalarının da DEHB nedenleri arasında olduğu kabul edilmektedir. Annenin gebelik sırasında alkol ve sigara tüketiminin de DEHB'ye sebep olabileceği bildirilmiştir
Özellikle çocuklarda DEHB tanısı konulmadan önce davranışsal problemlere yol açan yakın zamanda yaşanmış boşanma, aile içinde birinin ölümü veya yakın zamanda gerçekleşmiş taşınma gibi bir durumun olup olmadığı sorgulanmalıdır. Fark edilmeyen nöbetler, tiroit problemleri, uyku bozuklukları, anksiyete, depresyon ve kurşun zehirlenmesi de dikkat eksikliği bozukluğu benzeri tablolar oluşturabilir. Dolayısıyla tanı koyulmadan önce bu hastalıklar ya da durumlar ekarte edilmelidir. DEHB tanısı, genellikle semptom ve belirtiler ışığında koyulur. Tanı koyulması için semptomların altı ya da fazlası, 17 yaş sonrası için ise en az beş tanesinin olması gereklidir. Bunun haricinde dikkat eksikliği tanısında uygulanabilen çeşitli testler mevcuttur. DEHB'nun teşhisinde kesin olarak sonuç veren tek bir test mevcut olmadığı için birçok enstitü kendine ait birtakım skalalar oluşturmuştur.
Dikkat eksikliği bozukluğu tanısı alan kişinin tedavisi, kişinin yaşı, cinsiyeti, var olan diğer hastalıkları ve bulguları doğrultusunda düzenlenir. Dikkat eksikliğine eşlik eden hiperaktivite varlığında farklı tedavi yöntemleri uygulanabilir.
İlaçlı ve ilaçsız tedavi yöntemleri bulunan dikkat eksikliği rahatsızlığında genellikle her iki tedavi yöntemi bir arada uygulanır. İlaçsız tedavide mental ve fiziksel egzersizler önemli bir paya sahiptir. Psikolojik destek türlerinden biri olan terapi de süreç boyunca uygulanabilir. Çocuğun kendisine güveninin artması için başarılı olduğu konular eğitiminde öncelikli olarak seçilebilir. Böylece çocuk güdülenerek eğitimine devam eder ve basitten zora doğru bir yol izlenebilir.
Çocuklarda ilaçsız tedavi, çocuğun aldığı terapi ve eğitimlerin yanı sıra ebeveyn eğitimi de gerektirir. Ailenin tedavi süreci boyunca anlayışlı ve sabırlı olması gerekir. Çocuğun yaptığı eylemlerin yaramazlıktan değil bir rahatsızlıktan kaynaklandığı unutulmamalıdır. Tüm bunlarla birlikte hekim, tedaviyi desteklemek amacıyla bazı ilaçlar reçete edebilir. İlaçların düzenli ve önerilen dozda kullanımının yanı sıra tedavi süreci boyunca ailenin öğretmenlerle ve ailenin hekimle sürekli olarak irtibat hâlinde olması, tedavinin sürdürülebilirliği ve etkinliği açısından önemlidir
